Przyjrzyj się prezentacji i stwórz autorską notatkę w OK zeszycie zawierającą zasady pisowni partykuły "nie" z różnymi częściami mowy.
Zasady pisowni nie z poszczególnymi częściami mowy są wyczerpująco opisane na s. 77–82 Wielkiego Słownika Ortograficznego. Tutaj postaram się jedynie przedstawić ogólny zarys tych reguł, co pozwoli na poprawny zapis partykuły nie w zdecydowanej większości przypadków.
Pisownia nie z rzeczownikami
Nie z rzeczownikami piszemy łącznie[...] (niepokój, nieszczęście, niedotrzymanie)[...].
Wyjątki są natomiast dwa:
- gdy nie jest wyraźnym przeciwstawieniem, piszemy je osobno, np. nie korektor, ale redaktor;
- gdy człon drugi w przeciwstawieniach logicznych pisze się wielką literą, poprawny jest zapis z łącznikiem, np. nie-Polak, nie-Europejczyk itp.
Pisownia nie z przymiotnikami
Nie z przymiotnikami piszemy łącznie, np. niedrogi, niebrzydki, nieciekawy.
Ale wyjątki od tej zasady są trzy:
- gdy nie jest wyraźnym przeciwstawieniem, piszemy je osobno, np. nie brzydki, ale ładny;
- gdy człon drugi w przeciwstawieniach logicznych pisze się wielką literą, poprawny jest zapis z łącznikiem, np. nie-Szekspirowski (dramat) itp.
- gdy nie łączy się z przymiotnikiem w stopniu wyższym i najwyższym, piszemy je osobno, np. nie gorszy, nie najlepszy (uwaga na to słowo, bo Word nie podkreśla pisowni *nienajlepszy jako błędnej).
Pisownia nie z przysłówkami
Przysłówki mogą być utworzone albo od przymiotników, albo w inny sposób.
1. Przysłówki utworzone od przymiotników
W stopniu równym nie piszemy łącznie, np. nietrudno, niełatwo, niemile (bo to przysłówki utworzone od przymiotników nietrudny, niełatwy, niemiły).
W stopniu wyższym i najwyższym obowiązuje już jednak pisownia rozdzielna, np. nie lepiej, nie najlepiej.
2. Pozostałe przysłówki
Nieco inaczej rzecz się ma z przysłówkami nieutworzonymi od przymiotników – wówczas obowiązuje pisownia rozdzielna, np. nie bardzo, nie całkiem, nie tylko, nie wszędzie, nie tutaj itp.
Pisownia nie z czasownikami
Nie z czasownikami i wyrazami mającymi znaczenie czasownikowe (brak, można, potrzeba, wiadomo, warto, wolno) piszemy osobno, np. nie śpię, nie lubię, nie można, nie wiadomo itp.
Wyjątkiem jest pisownia nielicznych czasowników utworzonych od rzeczowników z przedrostkowym nie, np. niepokoić (od: niepokój), niewolić (od: niewola), a także czasowniki niedomagać, niedowidzieć oraz nienawidzić.
6
Nie +liczebnik, zaimek, wyrażenie przyimkowe
Pisownia nie z liczebnikami, zaimkami i wyrażeniami przyimkowymi
Zasadniczo nie z powyższymi częściami mowy piszemy osobno, np.:
- z liczebnikami: nie pierwszy, nie jeden, ale dwóch (ale: niejeden, w znaczeniu „wielu”);
- z zaimkami: nie my, nie każdy, nie swój, nie nasze (ale m.in.: nieco, niejaki, niektórzy);
- z wyrażeniami przyimkowymi: nie dla nas, nie z nim, nie w szkole, nie za długo (ale: niezadługo, w znaczeniu „wkrótce”).
|
Crear