Bigarren Industria Iraultza aztertzeko testuak ulertzen.
1
Testu hau inflexio-puntu batean kokatzen da; ordura arte Ingalaterrak gidatu zuen prozesu industriala, baina testuaren azken galderan adierazten den bezala, badaude beste herrialde batzuk nabarmentzen hasi zirelaren zantzuak. Aukeratu, ideia hauen artean, Sir Robert Peelek Britainia Handiak ekonomian zuen nagusitasuna azaltzeko adierazi zituen kausak: «Azter ezazue gure egoera, azter ezazue Jainkoak eta naturak eman diguten abantaila eta agintzen zaigun patua. Mendebaldeko Europaren mugan gaude, mundu zaharraren eta berriaren arteko lotura-gune nagusian. Zientziaren aurkikuntzek, nabigazioaren aurrerapenek, New Yorketik hamar egun baino gutxiagora jarri gaituzte. Gure populazioari eta gure herrialdearen azalerari dagokionez, beste edozein naziok baino kostalde zabalagoa dugu, eta horrek itsasoko nagusitasuna ziurtatzen digu. Burdinak eta ikatzak, ekoizpenaren nerbio horiek, abantaila ematen digute industriaren lehiaketa handiaren gure arerioekiko. Gure kapitalak gainditu egiten du haiek dutena (...). Gure nazio-izaera, administratzen gaituzten erakunde askeak, pentsamendu- eta ekintza-askatasuna, zientziaren aurkikuntza eta aurrerapen guztiak hedatzen dituen oztoporik gabeko prentsa, gure abantaila natural eta fisikoekin uztartzen dira, beren produktuen truke askeaz baliatzen diren nazioen buruan jartzeko. Beraz, hau al da konpetentziatik at geratuko den herrialdea?». Sir Robert Peelek Parlamentuan egindako hitzaldia, 1846ko otsailaren 16an.
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
2
Testu honek Erresuma Batuko diplomazialari batek XIX. mendearen amaieran egindako gogoeta batzuk oroiminez aztertzen ditu. Arretaz irakurri testutxoa eta, ondoren, aukeratu baieztapen zuzena: «Hala ere, gero eta gauza ingeles gutxiago dut. Nire oinetakoak frantsesak dira; nire jantziak, alemanak; nire bulegoko aulkiak, alemanak, eta gauza bera gertatzen da nire lumekin, paperekin eta alfonbrekin: edaten dudan garagardoa alemana da. Laster, nire etxeko gauza ingeles bakarra nire haragia eta hezurrak eta nire sentimendu aldaezinak izango dira». Erresuma Batuko kontsularen hitzak, Alepon, (1898).
3
Kontsul britainiarrak arrazoia du, gauzak aldatzen ari ziren, baina baita Britainiar Inperioaren beraren jarduteko moduan ere. Arretaz irakurri testu hau eta aukeratu britainiarren jokabidea hobekien azaltzen duen baieztapena. «Mendebaldeko Europa eta, 1870ean, batez ere, Britainia Handia, munduko lantegi industrialak ziren. 1866an, ekonomialari ingeles bat liluratu zuen, garai hartan, Ingalaterrak aletegiak Chicagon eta Odessan, basoak Kanadan eta Baltikoan, ardiak Australian eta urre- eta zilar-meategiak Kalifornian eta Perun eduki zituela jakiteak, Txinatik iristen zitzaion tea eta Ekialdeko Indietako plantazioetako kafea hartzen zituen bitartean. (...) Gaiak, zerbitzuak, dirua, kapitala eta pertsonak norabide guztietan mugitzen ziren muga nazionalak kontuan hartu gabe. Gari-tratulariek, adibidez, Mineapolisen, Liverpoolen, Buenos Airesen eta Danzigen zituzten prezioen jarraipena egiten zuten eguneroko informazio telegrafiko eta kablegrafikoen bidez. Merkeen zegoen tokian erosten eta garestien zegoen tokian saltzen zuten». PALMER ETA COTON, Historia Garaikidea.
4
Henry Fordek bere enpresan lan egiteko moduari buruz egin zituen gogoeta batzuk biltzen ditu testu honek. Aukeratu gogoeta horiek hobekin azaltzen duen baieztapena: «Gaur egun, gure lan guztiak bi printzipio hauetan oinarritzen dira: inork ez du gauza bat baino gehiago egin behar; ahal den guztietan, inor ez da gelditu behar (...). Printzipio horiek aplikatzearen emaitza garbia da langileari pentsatzeko beharra eta mugimenduak murriztea (...). Gizonak ez du behar duena baino segundo bat gutxiago izan behar, ezta segundo bat gehiago ere (...). Pieza bat jartzen duen gizonak ez du finkatzen: pieza ezin da erabat finkatuta egon langile gehiagok esku hartu arte. Berno bat jartzen duen gizonak ez du azkoina jarri behar. Azkoina jartzen duen gizonak ez du torlojua jarri behar». H. Ford, Mi vida y mi obra, 1925.
5
Fordek industriaren erraldoi bihurtu zuen bere konpainia; izan ere, konpainiak hazi egiten dira inbertsio beharrak gora egin ahala, forma juridiko berriak egokituz. Arretaz irakurri testu hau, J.P. Morgan handikiaren enpresa-taktikez ari dena; ondoren, aukeratu taktika horiek hobekin azaltzen duten eta baieztapenak: «1901ean, John P. Morgan finantzen handikiak eta trust siderurgiko handiaren buru A. Carnegiek Carnegie Company of New Jersey konpainia eratu zuten. 160 milioi dolarreko kapitala zuen konpainia berriak, 11 konpainia biltzen zituen eta, aldi berean, beste 170 enpresa subsidiario batzuk kontrolatzen zituen (...). 783 instalaziok eta lantegik osatzen zuten holding erraldoi hori. Laku Handiko burdin hobirik onenak zituen, baita hainbat ikatz-meategi Pennsylvanian, 110 itsasontziko ontzidia, 2.340 kilometroko trenbide-sarea, 77 labe garai eta 250 ijezketa-labe ere». VÁZQUEZ DE PARGA, V.: La historia económica del mundo.
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
6
Bi testu hauetan, Rockefeller jaunak bere konpainia trust bihurtu arte egin zituen ekintzak azaltzen dira, baita 1890eko Sherman Legearen bidez AEBek eman zioten erantzun legala ere. Alderatu bi testuak, eta erabaki zein baieztapenek azaltzen duten hobekien egoera hori: «(...) Rockefeller jaunak sortu zuen, 1870ean, Cleveland hirian, milioi bat dolarreko kapitalarekin; Rockefellerrek, lehiakideak ezabatzeko, zeharkako politika bat hartu zuen: garraioak kontrolatzeko, tren-konpainiak eta nabigazio-konpainiak erostea. 1872. urteaz geroztik, bere trenbide-filialari esker (...), petrolioaren garraioaren monopolioa lortu zuen (...). Konpainietako batzuek zaildu egiten zituzten kudeaketa eta eragiketa finantzario batzuk. Zailtasun horiek saihesteko, Rockefellerrek egitura berri bat sortzea erabaki zuen: trust delakoa. Hitzarmen baten bidez, konpainia guztien akzioak bederatzi pertsonako kontseilu baten esku geratu ziren. Horrela, Standard Alliance Oil Co. of Ohio izeneko organismo handiaren zuzendaritza eraginkorra lortu zuen inolako oposiziorik gabe (...)». VÁZQUEZ DE PARGA, V., La historia económica del mundo. «1. atala. Kontratu oro konfiantza-moduren batean oinarritu behar da legez, dela estatu batzuen artean sinatutakoan, inoiz ez, beste edozein konspiraziotan, merkataritza oztopatuz. Legez kanpokotzat hartutako konbinazio edo konspirazioren batean kontraturen bat egiten duen pertsona oro erruduntzat joko da, eta, hala uste izanez gero, 10.000.000 dolarretik beherako isuna jarriko zaio korporazioari, edo beste edozein pertsonari, 350.000 dolarretik gorakoa ez dena, edo espetxealdia –gehienez, hiru urtekoa– edo bi zigor horiek, epaitegiaren iritziz. 2. atala. Estatu bateko merkataritza edo merkataritzako edozein alderdi monopolizatu, edo atzerritarrekin batera, beste pertsona bat monopolizatu nahi duen edo horren kontra konspiratu nahi duen pertsona oro delitugiletzat joko da, eta, ondorioz, zigortu egingo da isun bidez: 10.000 milioi dolar baino gehiago, 350.000 dolarretik gorakoa edo espetxealdia –gehienez, hiru urtekoa–, gortearen arabera».
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
7
Charles Dickens XIX. mendeko idazle gailenetako bat izan zen. Horren lanek pertsonaia ahaztezinak deskribatu zituzten, Bigarren Industria Iraultzari lotutako eguneroko egoerak ere. Arretaz irakurri bere eleberri baten pasarte hau; ondoren, aukeratu Dickensen Londres hiria deskribatzen duten baieztapenak: «Londres. Duela gutxi amaitu da Mikel Deunaren denboraldia, eta Lord Canciller, Lincoln 's Inn'-en dago, seko. Azaroko denbora gupidagabea. Lokatza kaleetatik nahiz urak lurretik kendu berri balira ere, ez litzateke harritzekoa 40 bat oineko megalosauro bat Holborngo muino erraldoi bat balitz bezala plisti-plasta ibiltzen ikustea. Tximinietako kapeletatik jaisten den kea, benetako elur-malutaren tamainako kedar-malutadun euri-jasa beltz eta biguna sortuz, eguzkiaren heriotzagatik doluz irudika zitekeena. Zakurrak, lokatzetan ikusezinak. Zaldiak, hala moduz; betaurrekoetaraino suminduta. Oinezkoek, euritakoak elkar joka, umore txarreko infekzio orokor batean bildurik, izkinetan irristatzen dira, non beste milaka oinezko irristatzen eta erortzen baitira egunsentitik (eguna argitu duela esan badaiteke), eta jalkin gehiago gehitzen baitizkiete lokatzezko zarakar gainjarriei, toki horietan zoladurari gogor itsasten baitzaizkio, interes konposatuari metatzen zaizkiolarik. Lainoa, nonahi. Ibaian gora lainoa dago, eta, bertatik, zikin dabil itsasontzien lerroen eta hiri handi (eta zikin) bateko ur-kutsaduren artean. Lainoa, Essexeko zingiretan; lainoa, Kenteko muinoetan. Ikazkinen kabinetan sartzen den lainoa; ontziolen gainean erortzen den lainoa, ontzi handien aparailuaren gainean; gabarren eta txalupen karelen gainean erortzen den lainoa. Behe-lainoa, Greenwichetik erretirodun adinduen begietan eta eztarrietan, ospitaleetako aretoetako tximinien ondoan karraskan dabiltzala; behe-lainoa, ahoan eta piparen lapikoan, patroi umoretsuak arratsaldean erretzen duena, bere ganbara txikian sartuta; behe-lainoa, ontzigainean tira egiten duen itsasmutilaren behatzak eta atzamarrak krudelki hozten dituena. Zubietatik igaro eta karel gainetik lainopean zerua begiratzen dutenak, guztiak, lainoz inguratuta, puxika batean sartuta baleude bezala, hodei lainotsuen erdian zintzilik. Gas-farolek argi-koroa nahasiak sortzen dituzte behe-lainoaren erdian. Kaleak, eguzkiak sortuak diruditenak bezalakoak, zelai harrotuetatik ikusita, artzainaren eta nekazariaren begietara. Ia denda guztiek piztu dituzte argiak ohi baino bi ordu lehenago, eta badirudi gasa horretaz ohartzen dela, itxura goibel eta uzkurra baitu». DICKENS, Ch.: La casa desolada. 1852.
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
8
Testu hau harrigarria eta izugarria da, baita zerbait gehiago ere. Arretaz irakurri William Pitt ministro britainiarraren hitzaldia, haurren lanari buruzkoa; ondoren, erabaki zein esaldik deskribatzen duen hobekien egoera hau: «Esperientziak dagoeneko erakutsi du haurren lana eta haurren zereginetan goiz erabiltzeak abantaila handia ekar dezaketela. Industria-eskolak garatu izanak ere emaitza material nabarmenak eman behar ditu. Norbait metodo horren arabera hezitako haurrek hemendik aurrera irabazten dutenaren balio osoa kalkulatzen ahaleginduko balitz, harritu egingo litzateke kontuan hartzean herriari beren haurren lana salbuesteko zama, nahikoa baita bere mantenu ekonomikoari eusteko, eta haurren lan-ahaleginak eta prestakuntza jasotzen duten ohiturek aberastasun nazionalari gehitzen dizkioten diru-sarrerak». William Pitten hitzaldia, Hill Whitbread-ek laguntza publikoari buruz egindako eztabaidan. 1796ko otsailaren 12a.
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
9
Testu hauek euskal emigrante baten eta bere familiaren arteko eskutitzak dira; Ameriketara joandako emigrante bati egin zitzaion elkarrizketa baten bideo bat ikusteko aukera ere badago. Lekukotasun horien arabera, hautatu migrazio horiek hobekien deskribatzen dituzten baieztapenak: Pettan Elgarten migrazio esperientzia: Pettan Elgart (1911, Urepel) — Instituto cultural vasco (eke.eus) Christoph Bernard, Argentinan eta Tristanen "Kristobal" deitua, Euskal Herriko bere familiak idatzia. Guraso nekazarien semea. Haurtzarotik, Christoph zerbitzari bezala jarria izan zen Baigorryko Saint Etiennen. 1910. urte inguruan Argentinara emigratu zuen 9 anaietatik bakarra da. 1911ko martxoaren 22an, gurasoei eskatu zien bi anaiak Argentinara bidaltzeko: «Beñat soldaduskatik itzultzen denean, nahi baduzue, jaunartzea egin duen beste anaiarekin batera bidal dezakezue; hemendik aurrera, adinik onenean dago, ez beldurrik izan gazteegia izango ote den, beste anaia soldaduskatik itzuli arte eskolara bidali ahal izango duzue, horrek aurrerago balioko dio». Egun batzuk geroago, 1911ko martxoaren 27an, Argentinako lan-baldintzen berri eman zion Beñat anaiari: «Nire anaia maitea: hemen lekuak ezin dira hangoekin alderatu, langileentzat, hemen ere lan egin behar da, baina beste erraztasun batzuk daude, gainera, soldata desberdina da, hona iristen zarenean, berehala irabazten dituzu hangoetatik 50 edo 60 frako, eta hori lana ezagutu gabe, gero, zure lana ikasten duzun heinean, soldata handitzen da». Christoph Bernardek bere gurasoei (1911 eta 1914) bidalitako gutunen laburpenak: Correspondencia — Instituto cultural vasco (eke.eus)
Aukeratu erantzun bat edo gehiago
Azalpena
·Gobernuaren protekzionismoa (Ez. Aldaketa askea aipatzen du ekonomiaren eredu gisa, Adam Smithen printzipioen arabera). ·Gobernuak kontrolatutako prentsa, herritarrak zientziaren abantailez konbentzitzeko (Ez, prentsa-askatasunak teknologiaren abantailak berez plazaratuko ditu).
· Kontsulak Britainia Handiko ekoizpenaren gainean zuen ustea gehiegizkoa badirudi ere, ez dago zalantzarik Europako beste herrialde batzuk ere lortu zutela ingelesak bezain lehiakor izatea nazioarteko merkatuan. · Kontsul britainiarrak aipatzen dituen produktuak ez ziren Britainia Handian ekoizten, ez zegoen horien inguruko tradizio industrialik. (Begiratu zein produktu diren; ehunak, adibidez, benetan al dira Britainia Handiko industriatik kanpoko produktuak? Izan ere, britaniarrak hasi ziren modu mekanizatuan ekoizten!) · Britainiar kontsularen aburuz, Europako herrialdeek bakarrik lortu zuten Britainia Handiko aurrerapen industrialak berdintzea, eta zuzen dago (Ez ditu AEBak aipatu, baina horrek ez du esan nahi herrialde horretan produktu horiek ekoizten ez zirenik; industrializazioak Europa kontinentetik irten Ameriketarako mugak zeharkatu zituen, eta, geroago, Asiarakoak (Japonia); gainera, batzuetan ez gara berdintzeaz ari, gainditzeaz baizik).
· Ingalaterrak bere enpresen filialak AEBetan, Kanadan, Indian edo Australian, hau da, bere kolonietan, bakarrik zituen. (Ez zen horrela. Egia da lurralde horietako batzuek uztarri kolonialaren menpean jarraitzen zutela, baina beste batzuk, AEBak kasu, aspalditik independizatu ziren; horrek ez du esan nahi, ordea, Britainiar Handiko enpresak lurralde horietatik kanporatu zirenik edo koloniekin soilik negozioak egin zitekeenik). · Testuak barne-merkataritzaren garrantzia aldarrikatzen du, merkatu libre eta lehiakorrean oinarritutako ikuspegi kapitalista. (Egia esan, printzipio librekanbista horietan oinarritzen da, baina ez barne-merkatuari dagokionez, kanpokoari dagokionez baizik). · Garaiko politika britainiarrek protekzionistak izan behar zuten; bistakoa denez, munduan zituzten negozioen interesak babesten zituzten. (Izan ere, kontrakoa egiten baduzu, hots, zure merkatua eta aukerak nazioartekotzea, protekzionismoa oztopo handia da).
· Fordek oinarri dituen printzipioak eta aurretik garatutako taylorismoarenak guztiz bestelakoak dira. (Ez. Berez, taylorismoa sinplifikatzeko eta kronometratzeko ideia horietan oinarritzen da; Fordek muntaketa-katea gehituko dio ideia horri, kostuak murrizteko helburuz). · Testuak Forden ekarpen nagusia jaso du, hau da, muntaketa-katea langileen mugimenduen arteko denborak murrizteko modu gisa erabiltzea. (Egia da Fordismoaren ekarpen handia muntaketa-katea izan zela, baina testu hori ez da horretaz ari). · Badirudi Forden printzipioak logika kapitalistaren aurkakoak direla, ez baitute produktibitatea bultzatzen. (Alderantziz, zer egin eta nola antolatu erabakitzen duenarentzat mozkinik handiena lortzeko ikuspegi argia da, eta Adam Smithen aburuz, lehiakortasuna hobetzea eta bizitza ahalik eta ondoen irabaztea dira bere sistemaren oinarria).
· J.P. Morganen eta Carnegien ekintzen asmoa izan zen merkatuan lehia askea eta kontsumitzaileen eta beste enpresa batzuen eskubideak bermatzea. (Ez. Monopolio biribila eratu zuten, lehia askea ezabatu eta lehiari gailentzen saiatzeko, inolako begirunerik gabe). · Tren-konpainia bat erostea hanka-sartzea izango zatekeen; azken finean, hobe izango zatekeen meategietan eta labe garaietan bakarrik espezializatzea. (Eta nola eramango genukeen ikatza lantegietara? Eta produktu landua merkaturatu? Burdingintzan, meatzaritzan eta garraioan dibertsifikatzea ekoizpenaren eta garraioaren zirkulua ixtea da, eta merkatua kontrolatzen saiatzea).
· Sherman Legeak merkatu erabat askea aitortzen zuen, estatuaren esku-hartzerik edo bitartekaritzarik gabea, bidegabekeriarik eta kalte larririk egon ez zedin. (Ez. Estatuaren zeregina txiki zen, baina garrantzitsua: monopolioak deuseztatzea eta zigortzea, merkatuaren askatasuna benetan bermatzeko asmoz). · Sherman Legeak politika protekzionistak bultzatzen zituen kontsumitzaileek merkatuan barietatea eta prezio hobea izan ditzaten. (Ez. Sherman Legea monopolioaren aurkako politikez ari da, ez protekzionismoaz; hortaz, gai horrekin zerikusi txikia du).
· Bigarren Iraultza Industrialean Londresen sortutako aberastasunak XIX. mendearen erdialdeko londrestarrei zoriontasuna eta bizi-kalitatea ekarri zizkien. (Ez. Testuak kutsadura handiaz, lokatzaz eta umore txarraz ari dira). · Londresko lainoa eguneroko fenomeno atmosferikoa da, eta hiriko airea fabriken kutsadura industrialetik garbitzen laguntzen zuen. (Ez. Ez zen partikulak eramaten zituen euri gogorra, hezetasun etengabea eta kutsatzaileak esekita geratzea ahalbidetzen zuena baizik).
· Pittek argudio sendoak aurkeztu zituen haurren lanaren aurka, eta horregatik, lan hori legez kanpo utzi nahi izan zuen eta umeak eskolatu. (Ez. Pittek zioena da onuragarria zela haurrak aldi berean heztea eta lan eginaraztea, haurrak hezi eta zaintzeak sortzen zituzten gastuak lanaren etekinekin konpentsatzen zirelako). · Pittek salatu zuen, ikuspegi kapitalista batetik, haurren lanak ez zuela zentzurik ez zelako probetxugarria. (Alderantziz: haurren lanak aberastasun nazionalarentzat probetxugarria zela esaten zuen; hori bai, lana eta eskola elkarrekin uztartzeak epe luzera giza kapitala eta, beraz, nazioa, emankorrago egingo zuela uste zuen).
· Lekukotasunen aburuz, etorkinei ikasitako lanbide bat eskatzen zitzaien lanpostu bat lortu ahal izateko. (Ez. Baldintzak nahiko onak ziren, dezente ordaintzen zuten, baita ikastaldian ere). · Lekukotasun horien aburuz, euskal diaspora bizi-baldintza kaskarrez nazkatuta zeuden meatzaritzako eta burdingintzako langileek osatu zuten batik bat. (Ez. Diasporako herritar asko baserriko ekonomiatik kanporatutako nekazariek osatu zuten: maiorazkoaren oinordeko ez izateagatik edo XIX. mendeko eta XX. mendearen hasierako nekazaritza-egoera ezegonkorragatik, “mundu berrira” bizitza hobeago baten bila joan ziren).
|
Duplicar
Crear reto
Crear
test
Crear reto
Se presentan 10 preguntas, cada una con 4 opciones de respuesta. Seleccione la que considere correcta.